Konwencja Organizacji Narodów Zjednoczonych o Prawach Osób Niepełnosprawnych, ratyfikowana przez Rzeczpospolitą Polską 6 września 2012 r. określa, iż „Do osób niepełnosprawnych zaliczają się osoby, z długotrwałą obniżoną sprawnością fizyczną, umysłową, intelektualną lub sensoryczną, która w interakcji z różnymi barierami może ograniczać ich pełne i efektywne uczestnictwo w życiu społecznym na równych zasadach z innymi obywatelami”¹

 Historia podejścia do osób niepełnosprawnych

Krótka i wybiórcza historia podejścia do niepełnosprawnych rysuje się tak:

Starożytność

(Sparta) – dyskryminacja i wyniszczanie- dzieci słabe i chore zrzucano z urwiska, gdyż byłyby złymi wojownikami lub nie dożyłyby do tego momentu.
(Grecja)- dyskryminacja lub pomoc rodzinna, medyczna i opieka sług dla zamożnych, pierwsze protezy kończyn, niezdolnych do pracy służących wywożono do Świątyni Eskulapa; w warstwach niższych – dyskryminacja.

(Rzym) - pomoc i opieka rodziny, z czasem jednak dyskryminacja i wyniszczenie albo izolacja; nabyta niepełnosprawność u bogatych nie zmieniała statusu społecznego ani zawodowego, a wśród warstw niższych nie stanowiła powodu do dyskryminacji, po warunkiem przydatności do wykonywanej pracy.

Średniowiecze – segregacja, izolacja, niepełnosprawni znajdowali pomoc rodzinną lub w pierwszych szpitalach przykatedralnych, miejskich, z czasem wyspecjalizowanych w opiece nad dziećmi, które były raczej przytułkami dla biednych, przybyszów i podrzutków w naszym standardzie. Powstawały one jako realizacji chrześcijańskiego podejścia do chorych i niepełnosprawnych, prezentowanego przez Jezusa z Nazaretu; w Hiszpanii zaczęto tworzyć zakłady sprawujące opiekę między innymi nad osobami z niepełnosprawnością intelektualną, gdyż Arabowie byli przekonani o boskim pochodzeniu zaburzeń psychicznych.

Nowożytność – segregacja, wyniszczanie, rozwój medycyny pozwolił na odróżnienie różnych rodzajów niepełnosprawności np. osób chorych psychicznie od tych z niepełnosprawnością intelektualną. W prawodawstwie zaczęły się pojawiać pierwsze ustawy zabezpieczające opiekę nad osobami niepełnosprawnymi przez Państwo. Pojawiają się obowiązkowe ubezpieczenia społeczne dla osób niezdolnych do pracy z różnych powodów oraz coraz szersza opieka społeczna, także uregulowana prawnie.

Współczesność – integracja, włączanie, miejscowo pojawiające się podejścia segregacyjne pod względem rasowym, religijnym, płciowym czy niepełnosprawności.

Co to jest edukacja włączająca?

Edukacja włączająca jest najnowszym współczesnym „wynalazkiem”, jak widać to w historii podejścia do osób niepełnosprawnych. Czym właściwie jest? Z czym się nam kojarzy? Z włączaniem dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych do pełnego udziału w życiu przedszkola, szkoły, w której się uczą? Czym różni się od edukacji integracyjnej i w jakim stopniu?

Kogo dotyczy edukacja włączająca?

W obydwu przypadkach dotyczy ucznia niepełnosprawnego. Patrząc jednak szerzej edukacja włączająca dotyczy wszystkich dyskryminowanych, czyli między innymi osób niepełnosprawnych.

Niedawno pojawiło się także w prawodawstwie polskim nowe określenie: Specjalna organizacja nauki i metod pracy. Dotyczy ono właśnie dzieci i młodzieży:

• niepełnosprawnych, czyli posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane przez zespół orzekający działający w publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym publicznej poradni specjalistycznej (także upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim). Warto tu odróżnić je od orzeczenia o niepełnosprawności, które wydają Powiatowe Zespoły ds. Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności,
• niedostosowanych społecznie umieszczonych w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych (czyli placówkach resocjalizacyjno-wychowawczych i resocjalizacyjno-rewalidacyjnych) na podstawie postanowienia sądu rodzinnego o zastosowaniu wobec nieletniego środka wychowawczego w postaci umieszczenia w takiej placówce i orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego jeżeli zostało ono wydane,
• zagrożonych niedostosowaniem społecznym umieszczonych w młodzieżowych ośrodkach socjoterapii na podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego (oraz w przypadku niektórych wychowanków – postanowienia sądu rodzinnego o zastosowaniu wobec nieletniego środka wychowawczego w postaci umieszczenia w takiej placówce wydanego na podstawie przepisów ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich w brzmieniu obowiązującym do 1 stycznia 2012r.).

Edukacja integracyjna i włączająca ma realizować kształcenie specjalne, które dotyczy dzieci:

• niesłyszących,
• słabosłyszących,
• niewidomych,
• słabowidzących,
• z niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją,
• z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim,
• Z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym,
• Z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera,
• Z niepełnosprawnościami sprzężonymi.  Dz. Ust. 2014, poz. 392, 27.3.2014 r.

Obecnie polskie prawo gwarantuje realizowanie kształcenia specjalnego we wszystkich typach szkół:

• ogólnodostępnych,
• integracyjnych oraz z oddziałami integracyjnymi,
• specjalnych oraz z oddziałami specjalnymi.

Czym różni się edukacja włączająca od integracyjnej?

Wiele definicji organizacji międzynarodowych, w tym UNESCO, opisuje włączanie jako proces wychodzenia naprzeciw różnorodnym potrzebom wszystkich dzieci, młodzieży i dorosłych poprzez zwiększanie ich uczestnictwa w nauce, kulturze i życiu społecznym oraz eliminację wszelkich form wykluczania w edukacji. Wizja takowego włączenia, obejmuje wszystkie dzieci oraz opiera się na poglądzie, że to właśnie system powszechnej, a nie specjalnej, edukacji powinien być odpowiedzialny za ich kształcenie (UNESCO 2003, 2009).

Edukacja integracyjna „koncentruje się głównie na umiejscowieniu dziecka niepełnosprawnego w szkole ogólnodostępnej, zapewniając mu głównie tzw. integrację przestrzenną – albo w klasie specjalnej, albo w klasie z pełnosprawnymi rówieśnikami (bez wsparcia lub z pomocą tzw. nauczyciela wspierającego). Jest to oczywiście ogromny postęp w stosunku do segregacyjnego systemu kształcenia, ponieważ daje szansę dziecku niepełnosprawnemu na naukę w zwykłej szkole (choć nie zawsze jest to szkoła bliska miejsca zamieszkania jego rodziny) i na uczestnictwo, przynajmniej formalne, w życiu szkoły. Nadal jednak dominuje w tym podejściu medyczny model niepełnosprawności, skupiony na deficytach dziecka i usiłujący przystosować je do istniejącego systemu szkolnego i społecznego. Przykładowo – od dziecka niesłyszącego oczekuje się, że z pomocą aparatu słuchowego nauczy się mówić, by móc uczestniczyć w życiu klasy, nie oczekuje się natomiast, że nauczyciel i inne dzieci nauczą się języka migowego. Co więcej, dzieci w placówkach integracyjnych nie mają często poczucia, że autentycznie należą do społeczności szkolnej (Avramidis i in. 2000).”⁷

Edukacja włączająca, „wychodząc z założenia, że wszystkie dzieci (także te z niepełnosprawnościami) mogą i mają prawo uczyć się w szkołach ogólnodostępnych, najbliższych miejsca zamieszkania – koncentruje się na tym, jak je efektywnie uczyć i jak zapewnić im poczucie przynależności do zbiorowości szkolnej (Lipsky, Gartner 1997). Idea edukacji włączającej opiera się na społecznym modelu niepełnosprawności, w myśl którego to nie dziecko należy zmieniać i przystosowywać do systemu szkolnego, lecz odwrotnie – szkoła i system nauczania musi się zmienić tak, by wyjść naprzeciw indywidualnym potrzebom wszystkich dzieci – i sprawnych i niepełnosprawnych. Włączanie nie oznacza więc asymilacji, tzn. podciągania wszystkich dzieci do jednego wzorca. Podstawową jego zasadą jest elastyczność – tzn. uznanie, że dzieci mogą uczyć się w różnym tempie, a nauczyciele powinni umieć wspierać ich naukę w sposób dostosowany do ich zróżnicowanych potrzeb, uzdolnień i tempa rozwoju (zob. Firkowska-Mankiewicz 2008).”⁷

Dlatego też edukacja włączająca przede wszystkim dostosowuje środowisko szkolne, czy przedszkolne, do możliwości dziecka z daną niepełnosprawnością. Można podejść do zagadnienia dość szeroko, zaczynając od dostosowywania mebli i architektoniki, oświetlenia, wyciszenia, pomieszczeń, przez dobór pomocy odpowiadających potrzebom danego dziecka, aż po dobór fachowego personelu wspomagającego dziecko w rzeczywistym włączaniu się w społeczeństwo, kulturę.

Aktualnie zadaniem jednostek samorządu terytorialnego jako organów prowadzących przedszkole/szkołę jest:

• zapewnienie warunków działania przedszkola i szkoły, w tym bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki,
• dowóz dzieci niepełnosprawnych do przedszkola /szkoły,
• zapewnienie dostępu do gabinetu profilaktyki zdrowotnej i pomocy przedmedycznej,
• wsparcie materialne uczniów niepełnosprawnych w ramach systemu oświaty,.
• współdziałanie jednostek samorządu terytorialnego z organizacjami pozarządowymi.

Organizacja stanowiska pracy

Organizacja stanowiska pracy to kolejny element edukacji włączającej.

Zgodnie z przepisami oświatowymi stanowiska pracy dostosowuje się do wymagań ergonomii⁹ oraz warunków antropometrycznych uczniów i ich potrzeb wynikających z niepełnosprawności¹⁰. Ustawodawca nie uregulował szczegółowo tej kwestii, jednakże cennych wskazówek dostarczają w tym zakresie stacje sanitarno-epidemiologiczne¹¹ oraz poradnie psychologiczno-pedagogiczne¹².

Świetlica szkolna

Dyrektor szkoły powinien odpowiednio wyposażyć i przygotować salę świetlicową do potrzeb i ograniczeń dzieci, w tym uczniów niepełnosprawnych. Szkoły, w których jest taka potrzeba, za zgodą organu prowadzącego mogą zatrudniać kadrę pedagogiczną o przygotowaniu kierunkowym, np. oligofrenopedagoga, surdopedagoga, czy tyflopedagoga, mogą też korzystać z pomocy psychologów, logopedów, czy terapeutów. Dyrektor szkoły może tak zaplanować zadania dla nauczycieli wspomagających dzieci o specjalnych potrzebach lub asystentów nauczycieli, żeby część tych zadań była związana ze wspomaganiem dziecka podczas pobytu w świetlicy. Do pomocy w świetlicy dyrektor szkoły ma prawo zaangażować wolontariusza, z którym może zawrzeć odpowiednie porozumienie.

 

By dostosować miejsce pracy oraz pomoce dydaktyczne potrzebne do realizacji indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego (IPET) skorzystaj z naszej bogatej oferty:

PRZEJDŹ DO SKLEPU

lub pobierz plik z naszą gotową propozycją

 

Literatura

1. „Konwencja Praw Osób Niepełnosprawnych, 2006 r., ONZ, publikacja w Internecie 13 XII2006 r.
2. Sposoby wspierania osób niepełnosprawnych na przestrzeni dziejów – wybrane przykłady, Grzegorz Borowski (W) Niepełnosprawność – zagadnienia, problemy, rozwiązania. Nr IV/2012(5)
3. Overcoming Exclusion through Inclusive Approaches in Education. A Challenge and a Vision, 2003 Paris, UNESCO.
4. Policy Guidelines on Inclusive Education, 2009 Paris, UNESCO.
5. Wyjaśnienie ws. Wyodrębniania środków na specjalną organizację nauki i metod pracy – art. 32 tzw. „ustawy okołobudżetowej”, MEN, Internet, stan z dania 22.04.2015 https://men.gov.pl/ministerstwo/informacje/wyodrebnianie-srodkow-na-specjalna-organizacje-nauki-i-metod-pracy-art-32-tzw-ustawy-okolobudzetowej.html
6. Dz. Ust. 2014, poz. 392, 27.3.2014 r
7. Edukacja włączająca – drogą ku przyszłości,  Anna Firkowska-Mankiewicz, Internet, stan na dzień 22/07/2015 http://www.abcd.edu.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=389:edukacja-wczajca-drog-ku-przyszoci&catid=14:edukacja-wlaczajaca&Itemid=28
8. Publikacja: Dziecko z niepełnosprawnością w przedszkolu i szkole ogólnodostępnej – wyzwanie dla JST http://www.ore.edu.pl/component/phocadownload/category/191-publikacje?download=3165:dziecko-z-niepelnosprawnoscia-w-szkole [dostęp: 22.08.2015]
9. § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 1997 nr 129, poz. 844).
10. § 24 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 1997 nr 129, poz. 844).
11. ORE poleca publikacje lubelskie: http://psselublin.pis.gov.pl/plikijednostki/wsselublin/psselublin/userfiles/stanowisko_ucznia.ppt [dostęp: 21.10.2014 r.] oraz poznańskie http://wsse-poznan.pl/wp-content/uploads/2012/12/Stanowisko-pracy-ucznia-i-przedszkolaka.pdf [dostęp: 21.10.2014 r.].
12. Publikacja Zalecenia do pracy z dzieckiem z niepełnosprawnością ruchową http://www.poradnia-gorlice.pl/includes/do_pracy/zalecenia_do_pracy_z_dzieckiem_z_niepelnosprawnoscia_ruchowa.doc [dostęp: 21.10.2014 r.].